ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի «2024թ․ Մարդու իրավունքների վիճակի զեկույցը՝ Հայաստանի վերաբերյալ» փաստաթուղթը արտացոլում է մարդու իրավունքների վիճակը երկրի տարբեր ոլորտներում: Զեկույցում ասվում է.
«Մենք փաստում ենք, որ նախարարի կարգապահական վարույթ նախաձեռնելու իրավունքի ներկայությունը և օգտագործման ակտիվացումը Հայաստանի դատական համակարգի անկախության հարցում շարունակում է մնալ լուրջ մարտահրավեր՝ թույլ տալով գործադիր իշխանությանը հնարավոր ազդեցություն կամ ճնշում գործադրել դատավորների վրա»։
Ինչպե՞ս է իրականացվում դատավորների կարգապահական պատասխանատվության նախաձեռնությունը
Ըստ ՀՀ Դատական օրենսգրքի, նախարարն ունի անհատական միջնորդությամբ դատավորի վերաբերյալ կարգապահական վարույթ հարուցելու իրավասություն, և հատկապես 2022–2024 թթ․ մեծամասնությունը կարգապահական վարույթների (օրինակ՝ 2022–ին 24 վարույթից 18-ը) հենց արդարադատության նախարարի նախաձեռնությամբ են եղել։
Նախարարի միջնորդությունը, ըստ ընթացակարգի, ներկայացվում է Բարձրագույն դատական խորհրդին (ԲԴԽ), որն էլ վերջնական որոշում է կայացնում՝ կա՛ արդյոք հիմք կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու, և ինչ կարգի է պատիժը։
Վտանգները և խնդիրները
Ազգային և միջազգային զեկույցներում (GRECO, Վենետիկյան հանձնաժողով) նշվում է, որ նախարարի նման լիազորությունը անհամատեղելի է դատական իշխանության անկախության սկզբունքների հետ։ Քանի որ գործադիր իշխանության ներկայացուցիչը (նախարարն) կարող է քաղաքական հանձնարարությամբ սկսել կարգապահական գործընթաց, դա բարձրացնում է դատավորների վրա արտաքին ազդեցության և գործերի քաղաքականացման ռիսկը։
Այս իրավակարգավորումը հնարավորություն է տալիս գործադիր իշխանությանը ազդել դատական համակարգի նկատմամբ, հատկապես այն դեպքերում, երբ քննարկվող գործը ունի հասարակական կամ քաղաքական բարձր կարևորություն։
Վենետիկի հանձնաժողովի և GRECO–ի խորհրդատվական գնահատականներում առանձնացվում է, որ նախարարի կողմից կարգապահական վարույթների նախաձեռնման հաճախականությունը կարող է ծառայել «զտման», անհարմար կամ անկախ դատավորների դուրս մղման մեխանիզմ։
Գրանցված դեպքերից
Վերջին տարիներին փաստացի արձանագրվել են բազմաթիվ օրինակներ, երբ նախարարի միջնորդությամբ նախաձեռնված կարգապահական վարույթներն ընդգրկել են ամենատարբեր հիմքեր՝ դատական գործի տևողության երկարաձգում, դատական ակտերի ոչ պատշաճ պատճառաբանություն, դատավորի վարքագծի էթիկայի խախտումներ և այլն։
Զեկույցը մանրամասն այս հղումով