Հայաստանում տեղակայված կենսաբանական լաբորատորիաներն առաջին անգամ չէ, որ հայտնվում են ուշադրության կենտրոնում։ Լաբորատորիաների գործունեության շուրջ մտավախություններ մեծամասամբ տարածվում են ռուսական շրջանակներից, և դրանք կրկին ակտիվացան Ուկրաինայում պատերազմի սկզբից, երբ ռուսական կողմը հայտարարեց, որ Ուկրաինայում գործող բիոլաբորատորիաներում կենսաբանական զենք է մշակվում։

Հայաստանը, ինչպես և Ուկրաինան ու Վրաստանը, ստորագրել է հայտարարություն, համաձայն որի ԱՄՆ-ի կողմից ստեղծված բիոլաբորատորիաները օգտակար են։ Եվ սա այն պարագայում, երբ Ռուսաստանը բազմաթիվ անգամ պաշտոնապես հանդես է եկել այդ լաբորատորիաների դեմ՝ Սերգեյ Լավրովը այդ մասին նաև Երևանում է խոսել: Իսկ ՌԴ-ն էլ, հիշեցնենք, ՀՀ ռազմավարական գործընկերն է:

Հիշեցնենք, որ Հայաստանում գործում է 6 կենսաբանական լաբորատորիա, որոնցից առաջին երեքի բացումը տեղի է ունեցել 2016 թվականին Իջևանում, Երևանում և Գյումրիում։ Երևանի լաբորատորիան իրենից ներկայացնում է ազգային կենտրոնացված ընդհանուր հաստատություն, որի հետ կապված են տարածքային մյուս լաբորատորիաները։ 2017 թ․-ին բացվեցին ևս երեք լաբորատորիաներ՝ այս անգամ Մարտունիում, Կապանում և Վանաձորում։ ՀՀ կառավարության և իրենց ամերիկյան գործընկերների համատեղ ջանքերով բացված լաբորատորիաների նպատակը հիվանդությունների վերահսկման առումով Հայաստանի հնարավորությունների բարձրացումն է՝ թույլ արագորեն հակազդելը վտանգավոր թե՛ մարդկային, թե՛ կենդանական հիվանդությունների հետագա բռնկմանը։

Դեռ այս տարվա մայիսի 19-ին կառավարության նիստից հետո ՀՀ Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը հայտարարել էր, որ Հայաստանում ամերիկայն աջակցությամբ կառուցված կենսաբանական լաբորատորիաների վերաբերյալ ռուսական կողմի բարձրացրած հարցերին տրվել են սպառիչ պատասխաններ:  ԱԽ քարտուղարը նշել էր, որ ի պաշտոնե ինքն է գլխավորում Հայաստանում կենսաբանական անվտանգության հարցերով զբաղվող աշխատանքային խումբը և հիշեցրել ռուս փորձագետների այցի մասին.

«Ժամանակին Ռուսաստանից մասնագետներ են ժամանել Հայաստան և նրանց բարձրացրած բոլոր հարցերին հայկական կողմը տվել է սպառիչ պատասխաններ»:

Հայաստանում առկա բոլոր լաբորատորիաներում, ասել է Գրիգորյանը, աշխատում են ՀՀ քաղաքացիներ, այդ կառույցները գործում են ՀՀ օերնսդրության շրջանակում և միտված են սպասարկելու միայն Հայաստանի շահերը:

Այդ հայտարարության նախօրեին Երևանում ՌԴ դեսպանատունը անդրադարձել էր կենսաբանական անվտանգության ապահովման ոլորտում Ռուսաստանի և Հայաստանի համագործակցությանը` նկատելով, որ ռուսական կողմն ունի հարցեր կենսաբանական անվտանգության ոլորտում Հայաստանի և ԱՄՆ-ի համագործակցության վերաբերյալ:

Հայաստանն ու Ռուսաստանը 2021-ի մայիսին ստորագրել են 2019-ից բանակցվող՝ կենսաբանական անվտանգության ապահովման վերաբերյալ միջկառավարական հուշագիրը, որը ենթադրում է ամերիկյան ֆինասավորմամբ ՀՀ-ում գործող բիոլաբորատորիաներ ՌԴ մասնագետների մուտքի հնարավորություն:

Ռուսաստանը բազմիցս քննադատել է ԱՄՆ-ին իր սահմանների մոտ «ռազմական բժշկակենսաբանական ակտիվության» համար և խոստացել հասնել նրան, որ այդ լաբորատորիաների գործունեությունն իր համար թափանցիկ դառնա: ԱՄՆ-ի աջակցությամբ արդիականացված լաբորատորիաներ (որտեղ կենսաբանական հետազոտություններ են արվում, ուսումնասիրվում են վիրուսներ) գործում են Ուկրաինայում, Վրաստանում, Հայաստանում և Ղազախստանում:

Վրաստանում գործող Լուգարի հետազոտական կենտրոնի մասին վաղուց են պտտվում խոսակցություններ, որ այնտեղ արգելված փորձաքննություններ են անցկացվել մարդկանց վրա և բուժման ընթացքում պացիենտներ են մահացել։ Մասնավորապես, խոսքը 248 պացիենտի մասին է, որոնք մահացել են Հեպատիտ Ց-ի հետ կապված որոշակի բուժում անցնելուց, մինչդեռ, ըստ հանրային աղմուկի, այդ մարդկանց նկատմամբ հետազոտություններ են անցկացվել, այսինքն նրանք դարձել են փորձաքննության օբյեկ։

Ռուսաստանը Վրաստանում գործող լաբորատորիայի վերաբերյալ մտահոգություն էր հայտնել դեռ 2013-ին, դրա գործարկման տարում, և այդ պահից սկսած պարբերաբար մեղադրում է Վրաստանին այնտեղ տարբեր համավարակների, կենսաբանական զենքերի մշակման և մարդկանց վրա փորձարկումներ կատարելու համար։

Հեպատիտ Ց-ի բուժման ժամանակ, իբր, փորձարկումների պատճառով մարդկանց մահերի մասին տեղեկությունը բազմաթիվ անգամներ հերքվել է ինչպես պաշտոնապես, այնպես էլ վրացական տեղական և միջազգային փաստեր ստուգող կազմակերպությունների կողմից: Չնայած լաբորատորիան կառուցվել է ԱՄՆ-ի օգնությամբ, սակայն Վրաստանի կառավարությունը հանդիսանում է լաբորատորիայի սեփականատերը և ամբողջապես ղեկավարում է դրա գործունեությունը։ Սկսած 2018-ից՝ լաբորատորիան ֆինանսավորվում է Վրաստանի պետական ​​բյուջեից։

2020-ի ապրիլին ՀՀ արտգործնախարարության նախկին մամուլի խոսնակ Աննա Նաղդալյանը հաստատել էր, որ Հայաստանում գործող կենսաբանական լաբորատորիաներում աշխատում են միայն Հայաստանի քաղաքացիներ։

Լաբորատորիայի ռազմական լինելու պնդումները հերքել էր նաև Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատունը՝ նշելով, որ այդ լաբորատորիաների նպատակը լրիվ քաղաքացիական բնույթի է՝ “դրանք փակ չեն հասարակության համար, ինչպես դա թյուրիմացաբար ներկայացված է որոշ հրապարակումներում”։

Դեռ 2018-ի սեպտեմբերին վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը «Կոմերսանտ» թերթին տված հարցազրույցում հայտարարել էր, որ ռուսաստանցի մասնագետները մուտք են գործել այդ լաբորատորիաներ և համոզվել, որ այնտեղ սարսափելի որևէ բան չկա։ Փաշինյանը հայտնել էր, որ ռուս մասնագետները մշտապես ազատ մուտք կունենան այդ լաբորատորիաներ։

Ռեբեկա Հովհաննիսյան