2022-ի ավարտվող քաղաքական տարեշրջանի մտովի ամփոփումը ծանր և դառը մտածումների տեղիք է տալիս։
Գունազարդվող Երևանը շատերին միգուցե մոռացրել է, որ Հայաստանը պաշտոնապես և կամովին հրաժարվել է Արցախի Հանրապետության անվտանգության երաշխավորի երբեմնի կարգավիճակից։ Այս վարչախումբը պարզապես իր ուսերից վերցրել է այդ բեռը և ավելի քան հարյուր հազար արցախահայերի պաշտպանության խնդիրը ժամանակավորապես պատվիրակել է Ռուսաստանին, թեև դեմ չէ նրանց հանձնելու հենց Ադրբեջանի իրավասությանը։ Արցախի դեռևս հայապատկան հատվածի կարգավիճակի հարցը, որն ակտուալ էր հետպատերազմյան առաջին ամիսներին, և համանախագահ երեք երկրներն էլ այս կամ այն կերպ առաջարկում էին այդ հարցը վերադարձնել բանակցային հարթակ, իսպառ մոռացված և անտեսված է։
Նույնիսկ այս նվազագույն քայլը, սակայն, հնարավոր կլինի իրականացնել միայն ուժերի վերականգնման և համախմբման, արժանապատիվ խաղաղության և ինքնաբավ ու ինքնիշխան պետության ուղին բռնելու հավաքական ընտրության դեպքում։ Իսկ քանի դեռ մեր հայրենակիցների որոշիչ մասի համար էժան թուրքական գյուղմթերքը կարող է ավելի գերակա լինել, քան ազգային արժանապատվությունը, այդ ընտրության հեռանկարը, ցավոք, խիստ մշուշոտ է։ Ի վերջո, մի օր կգտնվի ազգային մտավոր էլիտան, որը կփորձի արթնացնել քնած ինքնապահպանման բնազդը, ճիշտ այնպես, ինչպես դա եղավ, օրինակ, 1918-ին կամ 1988-ին, բայց գոյաբանական ճգնաժամի վերջնաժամկետը, ցավոք, գնալով սպառվում է, ապագան՝ ավելի ու ավելի անորոշ ու անհեռանկար դառնում։
Ընդդիմության տևական, սակայն անարդյունք փողոցային պայքարը, ապա և վերադարձը խորհրդարան շատերին անելանելիության զգացմամբ է պատել։ Հիմա, այս փորձություններն էլ անցած, պետք է պայքարի նոր ու կենսունակ ճանապարհային քարտեզ մշակել՝ դրանում ընդգրկելով հնարավոր բոլոր առողջ ուժերին, ոչ թե ներընդդիմադիր բաժանումներ անելով, այլ լայն միաբանության կոչ հղելով և այդօրինակ գործողությունների մղելով բոլորին։ Խորացող ներքին պառակտումը, որի շահառուն բացառապես վարչախումբն է, վերջնականապես զրկելու է ընդդիմությանն ու հանրությանը իշխանափոխության նույնիսկ տեսական հնարավորությունից։
Փաշինյանի իշխանության ֆենոմենը, նրա պաշտոնավարման շարունակականության երաշխիքը հենց դա է՝ ազգային և համահայկական հաստատությունները, մշակույթը, եկեղեցին թիրավախորելով՝ պառակտում, անվստահություն և ատելություն սերմանել, ապա և այդ հողի վրա հանձնել հայրենիքն ու մնալ իշխանության, նույնիսկ ամրապնդել այն։ Այն գոյաբանական մարտահրավերները, որոնց առջև կանգնած ենք իբրև ժողովուրդ և պետություն, կա՛մ առաջացել, կա՛մ զգալիորեն խորացել են հենց Փաշինյանի պաշտոնավարման օրոք, քանի որ ազգային անվտանգության հենասյուները, ազգային հաստատությունները փայփայելու փոխարեն՝ լուռ հանդուրժել ենք դրանց ապամոնտաժումը, արդյունքում՝ կանգնել կործանման վտանգի առջև։
Խիստ տրամաբանական է, որ չէր կարող չորսուկես տարի շարունակ պետական և ազգային ծրագրերին ու շահերին տրամագծորեն հակադիր գործունեությունն այլ արդյունք տալ, քան հայրենահանձնումն ու նոր ցեղասպանության վտանգը։
Միայն այն, որ իշխանության գալուց կարճ ժամանակ անց Փաշինյանը մեծագույն ինստիտուցիոնալ համահայկական կառույցի՝ Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու և նրա հայրապետի դեմ հալածանքների շարք սկսեց, իսկ պատերազմից հետո եկեղեցին սահմանեց որպես դասակարգային թշնամի՝ պիտի անհանդուրժելի, հակազգային, հակաբնական և հակաքրիստոնեական երևույթ դիտարկվեր, բայց առանձնակի դիմադրության չարժանացավ։ Հայության ինքնության պահապանը, մեր մշակույթը, գիտությունը, պատմությունը փայփայած, դարերի ընթացքում պետությունն իրենով փոխարինած, հայ ռազմիկին մարտի առաջնորդած հայոց եկեղեցին պետք էր ամեն կերպ թուլացնել և խարխլել, ինչը և փորձեցին անել։ Ընտրյալ իշխանության կողմից սեփական եկեղեցու թիրախավորումը մեծագույն խարան էր հայ ժողովրդի ճակատին, և քանի դեռ այն մաքրված չէ, որևէ անձ կամ ուժ պատրաստ չէ անցնելու իշխանափոխության փշոտ ճանապարհը։
Դավիթ Սարգսյան